Viêm khớp dạng thấp theo đông y và các bài thuốc điều trị

Điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp theo Đông y được áp dụng trong giai đoạn bệnh đã ổn định và có tiến triển chậm. Phương pháp này không chỉ cải thiện tình trạng khớp sưng đau, co cứng và biến dạng mà còn bồi bổ sức khỏe, tăng cường lưu thông khí huyết và khắc phục một số biểu hiện toàn thân như sốt nhẹ, mệt mỏi, suy nhược, ăn uống kém.

Bệnh viêm khớp dạng thấp theo quan niệm Đông y

Viêm khớp dạng thấp là một dạng viêm khớp mãn tính có liên quan mật thiết đến cơ chế tự miễn. Theo Tây y, bệnh lý này hình thành do hệ miễn dịch bị rối loạn, tự tạo ra kháng thể và tấn công vào các tế bào khỏe mạnh (chủ yếu là mô sụn và màng bao hoạt dịch).

Viêm khớp dạng thấp là bệnh lý có tính hệ thống nên thường gây ra tổn thương có tính chất đối xứng (ảnh hưởng nhiều nhất đến bàn tay, bàn chân và khớp gối). Ở một số trường hợp, tổn thương ở khớp còn có thể đi kèm với các bệnh lý ở mắt, phổi, tim và tuần hoàn máu.

Theo quan niệm Đông y, viêm khớp dạng thấp thuộc phạm trù “hạc tất phong”, “lịch tiết phong” và “chứng tý”. Bệnh có căn nguyên do tiên thiên bất túc (di truyền) hoặc khởi phát do khí huyết bất thông, thấp nhiệt xâm nhập, cơ thể thiếu dinh dưỡng,…

Đặc điểm của chứng tý là khớp đau nhức, viêm đỏ, sưng nóng, tê bì và khó khăn khi vận động. Ngoài triệu chứng tại chỗ, bệnh lý này còn gây ra một số biểu hiện toàn thân như sốt nhẹ, cơ thể mệt mỏi và xanh xao.

Không giống với Tây y, Đông y chia bệnh thành nhiều thể riêng biệt (dựa vào căn nguyên và biểu hiện lâm sàng). Sau đó xác định tính chất của thể bệnh và áp dụng bài thuốc phù hợp nhằm giảm đau nhức, tê bì và cải thiện chức năng của khớp. Bên cạnh đó, thuốc Đông y còn giúp tăng cường sức khỏe, thúc đẩy tuần hoàn máu và bồi bổ ngũ tạng.

Các bài thuốc Đông y điều trị viêm khớp dạng thấp

Có khá nhiều bài thuốc Đông y chữa viêm khớp dạng thấp. Tuy nhiên để lựa chọn được bài thuốc phù hợp, cần xem xét biểu hiện lâm sàng, mức độ triệu chứng và nguyên nhân gây bệnh.

1. Bài thuốc Đông y chữa viêm khớp dạng thấp thể phong hàn thấp tý

Viêm khớp dạng thấp thể phong hàn thấp tý đặc trưng bởi tình trạng khớp đau nhiều và sưng viêm – đặc biệt là khi thời tiết chuyển lạnh. Mức độ đau có xu hướng thuyên giảm khi chườm nóng hoặc khi thời tiết ấm lên. Ngoài triệu chứng tại chỗ, thể bệnh này còn khiến sắc lưỡi tái nhợt, có rêu trắng và mạch trì khẩn.

Để chữa thể bệnh này, Đông y sử dụng các bài thuốc có tác dụng trừ thấp thông lạc, tán hàn và khu phong.

• Bài thuốc 1: Sử dụng tần giao, khương hoạt, đương quy, độc hoạt, xuyên khung, quế chi, một dược và nhũ hương mỗi thứ 9g và uy linh tiên 15g. Rửa sạch dược liệu, cho vào ấm và sắc uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 2: Nếu khớp đau nhiều và gây khó khăn khi đi lại, nên sử dụng bài thuốc 1 gia thêm bạch chỉ và phòng phong mỗi thứ 10g, trong trường hợp khớp sưng to và đỏ nhức, sử dụng thêm ý dĩ 30g và tỳ giải 12g hoặc thêm tế tân 3g, xuyên ô đầu và phụ tử chế 9g nếu khớp đau nhiều do nhiễm hàn.
• Bài thuốc 3: Sử dụng tần giao, khương hoạt, đương quy và độc hoạt mỗi thứ 12g, nhũ hương 4 – 8g, hải phong đằng, kê huyết đằng và tang chi mỗi thứ 30g, mộc hương 6g, cam thảo 4g, quế chi 8 – 12g. Đem các vị sắc uống, mỗi ngày dùng 1 thang và chia thành 2 lần uống.

Bên cạnh sử dụng các bài thuốc này, nên kết hợp chườm nóng và giữ ấm cơ thể để giảm đau nhức, co cứng cơ và cải thiện khả năng vận động.

2. Bài thuốc Đông y chữa viêm khớp dạng thấp thể phong thấp nhiệt tý

Thể phong thấp nhiệt tý có tổn thương điển hình là khớp đỏ đau, sưng nóng và mức độ đau giảm khi chườm lạnh. Ngoài ra, thể bệnh này còn khiến người nóng, sợ gió, mạch huyền hoạt sác, lưỡi đỏ và dễ cáu gắt. Đối với thể phong thấp nhiệt tý, phải sử dụng bài thuốc có tác dụng thanh nhiệt thông lạc, trừ thấp và khu phong.

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị nhẫn đông đằng và tang chi mỗi thứ 20g, tri mẫu 10g, hải đồng bì 12g, quế chi 6g, phòng phong 9g và bạch thược 15g. Đem các dược liệu rửa sạch, sắc kỹ mỗi ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 2: Nếu khớp đau nhiều về đêm và sưng đỏ nặng, dùng bài thuốc 1 gia thêm bột linh dương 0.6g (hòa nước sắc, uống), xích thược và sinh địa mỗi thứ 15g. Miệng khát, bứt rứt, lưỡi đỏ và ít rên, sử dụng thêm huyền sâm 10g và sinh thạch cao 30g (sắc trước).
• Bài thuốc 3: Chuẩn bị ngạnh mễ 6g, quế chi 5 – 9g, tri mẫu 9g, thạch cao 30g và cam thảo 4g. Rửa sạch dược liệu, sắc uống ngày 1 thang. Có thể gia thêm hoàng bá, thương truật nếu thấp nhiệt hạ chú, gia mạch môn, sinh địa và huyền sâm nếu tân dịch bị hao tổn, thêm đại hoàng 6 – 8g nếu bị táo bón, gia thêm chi tử và hoàng cầm mỗi thứ 8g trong trường hợp nhiệt thịnh.

Khi điều trị thể phong thấp nhiệt tý, nên uống nhiều nước, nghỉ ngơi, hạn chế vận động và bổ sung nhiều rau xanh để thanh nhiệt, giảm nóng trong người, hạn chế hiện tượng viêm đau ở khớp và phòng ngừa táo bón.

3. Chữa viêm khớp dạng thấp thể can thận âm huyết hư bằng bài thuốc Đông y

Thể can thận âm huyết hư là thể bệnh mãn tính, tiến triển lâu ngày khiến ổ khớp tổn thương nặng, biến dạng, thường xuyên cứng khớp và khó khăn khi co duỗi. Ở thể bệnh này, khớp thường xuất hiện nốt cục dưới da, lưng gối nhức mỏi, cơ yếu, người mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, mạch tế sác và lưỡi nhợt nhạt ít rêu.

Phương pháp chữa viêm khớp dạng thấp thể can thận âm huyết hư là sử dụng bài thuốc có tác dụng ích khí dưỡng huyết và tư bổ can thận.

• Bài thuốc 1: Dùng thục địa, đương quy, tang ký sinh, tần giao, bạch thược và bạch linh mỗi thứ 12g, đảng sâm 15g, cam thảo 6g, ngưu tất, đỗ trọng và xuyên khung mỗi thứ 10g, phòng phong và độc hoạt mỗi thứ 9g, nhục quế (cho sau) và tế tân mỗi thứ 3g. Đem sắc uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 2: Nếu miệng khô, táo bón do có âm hư nội nhiệt nên dùng thêm sinh địa, tri mẫu, hà thủ ô, nhục quế và tế tân. Trong trường hợp chân tay đau và co cứng, thêm toàn yết và địa lông mỗi thứ 6g.

4. Bài thuốc Đông y trị viêm khớp dạng thấp thể thận dương hư suy

Viêm khớp dạng thấp thể thận dương hư suy đặc trưng bởi tình trạng khớp sưng to, đau nhiều khi lạnh, co cứng, lưng đau gối mỏi, chân tay lạnh và sợ lạnh. Ngoài triệu chứng tại chỗ, thể bệnh này còn gây tiểu trong, tiểu nhiều lần, mạch trì ngược, sắc lưỡi nhợt bệu và có rêu trắng.

Với thể thận dương hư suy, cần sử dụng bài thuốc có tác dụng thông lạc, tán hàn và ôn bổ thận dương.

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị uy linh tiên, tiên linh tỳ và bạch truật mỗi thứ 15g, phụ tử chế, sơn thù và quế chi mỗi thứ 9g, cẩu tích, phục linh, ba kích thiên và ngưu tất mỗi thứ 12g. Đem rửa sạch dược liệu và sắc uống mỗi ngày 1 thang.
• Bài thuốc 2: Có thể gia thêm xuyên sơn giáp và địa long mỗi thứ 9g, bạch giới tử 6g nếu khớp bị dị dạng và co cứng. Hoặc dùng thêm toàn yết 5g, xuyên ô (sắc trước), hồng hoa và tô mộc mỗi thứ 9g khi khớp đau nhức nhiều. Trong trường hợp khớp sưng to và cơ thể mệt mỏi nhiều, gia thêm ý dĩ nhân và hoàng kỳ mỗi thứ 30g.

5. Bài thuốc chữa viêm khớp dạng thấp thể hành tý

Viêm khớp dạng thấp thể hành tý khởi phát do phong, hàn và thấp xâm nhập vào cơ thể, trong đó phong là nguyên nhân chủ yếu. Thể bệnh này gây đau khớp nhiều khi trời lạnh, cơn đau âm ỉ, tiến triển chậm nhưng dai dẳng. Đối với thể hành tý, cần sử dụng bài thuốc Phòng phong thang để khu phong, tán hàn và trừ thấp.

• Chuẩn bị: Tần giao, phòng phong và khương hoạt mỗi thứ 12g, bạch linh và hạnh nhân mỗi thứ 10g, cam thảo 4g, cát căn 20g, sinh khương 3 – 5 lát, đương quy 16g và quế chi 8g.
• Thực hiện: Sắc uống ngày 1 thang, chia thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày. Nên sử dụng thuốc xa bữa ăn.

6. Chữa viêm khớp dạng thấp thể hàn tý theo Đông y

Thể hàn tỳ là thể bệnh hàn khí mạnh hơn thấp và phong. Thể bệnh này gây đau âm ỉ, người lạnh, chân tay lạnh, cơ thể xanh xao và ăn uống kém. Với viêm khớp dạng thấp thể hàn tý, nên sử dụng bài Ngũ tích tán nhằm giải biểu, tiêu tích, ôn trung và tán hàn.

• Chuẩn bị: Xuyên khung, cát cánh, thương truật và bạch chỉ mỗi thứ 12g, quế chi, chỉ xác và hậu phác mỗi thứ 8g, bán hạ chế, can khương, chích cam thảo và ma hoàng mỗi thứ 4g, xích thược, đương quy mỗi thứ 16, phục linh 10g.
• Thực hiện: Sắc uống ngày 1 thang, chia thành 2 lần uống.

7. Bài thuốc Đông y trị viêm khớp dạng thấp thể phong hàn thấp tý thêm huyết hư

Thể phong hàn thấp tý thêm huyết hư không chỉ gây ra các triệu chứng tại chỗ mà còn khiến cơ thể mệt mỏi, chóng mặt, ăn uống kém, người gầy sút và sụt cân nhanh. Thể bệnh này thường xảy ra do viêm khớp dạng thấp thể phong hàn thấp tý tiến triển dai dẳng khiến khí huyết bất thông và hư tổn.

Đối với thể bệnh này, Đông y sử dụng bài Độc hoạt ký sinh thang để khu phong tán hàn, trừ thấp, ích can thận và thông kinh hoạt lạc.

• Chuẩn bị: Bạch thược, thục địa, đảng sâm và đương quy mỗi thứ 16g, cam thảo 4g, tần giao, ngưu tất, phục linh và xuyên khung mỗi thứ 10g, tang ký sinh 12 – 16g, đỗ trọng, độc hoạt, phòng phong mỗi thứ 12g, tế tân 8g.
• Thực hiện: Sắc uống ngày dùng 1 thang, chia nước sắc thành 2 lần uống.

8. Bài thuốc Đông y trị thể phong hàn thấp tý kiêm khí huyết đều hư

Thể phong hàn thấp tý kiêm khí huyết đều hư là thể bệnh đã tiến triển nhiều năm. Ngoài tổn thương ở khớp, thể bệnh này còn khiến khí huyết bất thông, hư tổn, dẫn đến tình trạng cơ thể mệt mỏi, suy nhược, ăn uống kém, chóng mặt, hoa mắt và tinh thần uể oải.

Đối với thể bệnh này, cần dùng bài thuốc Tam tý thang nhằm dưỡng can thận, bồi bổ khí huyết và bài trừ phong thấp.

• Chuẩn bị: Chuẩn bị cam thảo 5g, ngưu tất, bạch linh, xuyên khung và bạch linh mỗi thứ 10g, độc hoạt, sinh địa, phòng phong, tục đoạn và tần giao mỗi thứ 12g, tế tân 8g, bạch thược, đương quy và đảng sâm mỗi thứ 16g, sinh khương 3 – 5 lát, hoàng kỳ 12 – 16g, quế chi 6g.
• Thực hiện: Sắc uống ngày 1 thang, chia nước sắc thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày.

9. Một số bài thuốc Đông y chữa viêm khớp dạng thấp khác

Ngoài những bài thuốc trên, Đông y còn lưu truyền khá nhiều bài thuốc chữa viêm khớp dạng thấp khác như:

• Bài thuốc 1: Sử dụng phụ tử, quế chi và tri mẫu mỗi thứ 8g, ma hoàng và cam thảo mỗi thứ 4g, sinh khương và phòng phong mỗi thứ 10g, thược dược 6g và bạch truật 12g. Sắc uống, chia thành 2 lần dùng và uống hết trong ngày. Bài thuốc này có tác dụng thông linh lạc, giải biểu và thanh lý nhiệt thích hợp với trường hợp khớp đã giảm sưng và rêu lưỡi chuyển sang màu vàng cáu.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị đại đậu, quế chi, hoàng quyên và đương quy mỗi thứ 100g, sơn dược 300g, a giao và nhân sâm mỗi thứ 70g, cam thảo 280g, can địa hoàng 120g, hạnh nhân, mạch môn, bạch thược, phòng phong, bạch truật và xuyên khung mỗi thứ 60g, can khương 30g, phục linh, sài hồ và cát cánh mỗi thứ 50g, đại táo 100 quả, bạch liễm 20g và can khương 30g. Đem các dược liệu tán bột mịn và luyện mật làm hoàn. Mỗi lần dùng 9g uống với rượu hoặc nước ấm, ngày dùng 2 lần.
• Bài thuốc 3: Chuẩn bị xuyên khung, thục địa, đương quy và bạch thược mỗi thứ 9g, phụ tử 6g và can khương 3g. Đem các vị sắc uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 4: Dùng thương truật, cát căn, khổ sâm, thăng ma và nhân sâm mỗi thứ 6g, bạch truật 4.5g, chích cam thảo, khương hoạt và nhân trần mỗi thứ 15g, trư linh, trạch tả, đương quy, hoàng cầm, phòng phong và tri mẫu mỗi thứ 9g. Đem tán bột thô, mỗi ngày dùng 30g sắc lấy nước uống.
• Bài thuốc 5: Sử dụng khương hoạt, xuyên khung, quế chi và độc hoạt mỗi thứ 9g, phòng phong, bạch hoa xà, hoắc hương, mộc qua, tầm cốt phong và hổ trượng mỗi thứ 12g. Đem các vị sắc uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 6: Dùng quế chi, ô dược, tần giao, tô ngạnh, địa lông, đào nhân, nhũ hương, hồng hoa, một dược, đương quy, hương phụ, ngưu tất, mộc qua và thương truật mỗi thứ 10g, xuyên khung 18g, ý dĩ 30g. Đem các vị sắc uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 7: Để phòng ngừa tái phát, có thể dùng hà thủ ô, quy đầu, bạch linh, bạch thược mỗi thứ 12g, thục địa 20g, thổ phục linh 16g, quế tâm 4g, thục địa 16 – 20g, đỗ trọng 12 – 16g, tần giao, phòng phong và độc hoạt mỗi thứ 8 – 12g, tế tân 4 – 8g, ngưu tất 12 – 16g, phụ tử 8g, cam thảo 6g, xuyên khung 8g. Đem các vị sắc uống, ngày dùng 1 thang.

Có nên chữa viêm khớp dạng thấp theo Đông y?

Điều trị viêm khớp dạng thấp theo Đông y không chỉ có tác dụng cải thiện triệu chứng mà còn hỗ trợ bồi bổ khí huyết, nuôi dưỡng can thận và phục hồi thể trạng. Hơn nữa các bài thuốc Đông y chủ yếu tận dụng thảo dược tự nhiên nên có độ an toàn khá cao và phù hợp với nhiều đối tượng (kể cả người cao tuổi và người có vấn đề về gan, thận, tuần hoàn máu).

Tuy nhiên chữa viêm khớp dạng thấp theo Đông y thường đem lại hiệu quả chậm và mức độ cải thiện không rõ rệt bằng thuốc Tây. Vì vậy trong giai đoạn bệnh phát triển mạnh và tiến triển nhanh, nên sử dụng thuốc theo phác đồ của bác sĩ.

Khi bệnh chuyển sang giai đoạn ổn định, có thể dùng thuốc Đông y để kiểm soát triệu chứng, bồi bổ sức khỏe và giảm nguy cơ tái phát. Ngoài ra linh động phối hợp giữa y học hiện đại và Đông y còn hạn chế tình trạng lạm dụng thuốc Tây, giảm thiểu tác hại lên thận, gan và một số cơ quan nội tạng khác.

Để lựa chọn phương pháp phù hợp với tình trạng sức khỏe và giai đoạn phát triển của bệnh, nên tham vấn bác sĩ chuyên khoa/ thầy thuốc. Tuyệt đối không tự ý áp dụng khi chưa có chỉ định.

Một số vấn đề cần lưu ý khi thực hiện

Thuốc Đông y có độ an toàn tương đối cao và phù hợp với nhiều đối tượng. Tuy nhiên để đạt được hiệu quả điều trị tối ưu và giảm thiểu rủi ro khi áp dụng, cần chú ý một số vấn đề quan trọng sau:

• Bài thuốc Đông y điều trị viêm khớp dạng thấp thường có hiệu quả chậm hơn so với thuốc Tây. Vì vậy khi áp dụng, nên kiên trì thực hiện theo hướng dẫn của thầy thuốc.
• Thận trọng khi lựa chọn phòng khám Đông y nhằm hạn chế tình trạng xác định bệnh lý không chính xác, dược liệu không đảm bảo chất lượng và nguồn gốc – xuất xứ không rõ ràng.
• Tránh sử dụng đồng thời thuốc Đông y với thuốc Tây và các viên uống hỗ trợ. Trong trường hợp có ý định dùng phối hợp, nên tham khảo ý kiến bác sĩ để hạn chế nguy cơ tương tác.
• Nếu bị tiêu chảy, phát ban, đau bụng,… khi dùng thuốc Đông y, nên thông báo với bác sĩ để được thăm khám và xử lý kịp thời.
• Bên cạnh việc dùng thuốc, nên ăn uống điều độ, nghỉ ngơi hợp lý và thay đổi các tư thế xấu nhằm hạn chế triệu chứng bùng phát và hỗ trợ ngăn chặn tiến triển của bệnh.
• Có thể phối hợp bài thuốc Đông y với xoa bóp, bấm huyệt và châm cứu để cải thiện cơn đau, hạn chế biến dạng khớp và phục hồi chức năng vận động.

Bài viết đã tổng hợp các thông tin cơ bản về phương pháp điều trị viêm khớp dạng thấp theo Đông y. Tuy nhiên bạn nên chủ động tìm gặp thầy thuốc để được thăm khám cụ thể, chỉ định bài thuốc và hiệu chỉnh liều lượng phù hợp với tình trạng sức khỏe.